Van windkracht tot meel – de techniek achter het erfgoed
Molens zijn eeuwenoude machines die natuurlijke kracht omzetten in arbeid. In Overijssel vind je vooral windmolens en watermolens, elk met hun eigen werking, functie en charme. Hieronder ontdek je hoe ze werken, wat ze doen, en waarom ze zo bijzonder zijn.
Windmolens: dansen met de wind
Windmolens gebruiken de kracht van de wind om mechanische energie op te wekken.
Dit gebeurt in vijf stappen:
1. De wieken vangen de wind
De grote houten wieken zijn bedekt met zeildoek of jaloezieën. Ze draaien zodra de wind ertegen blaast. De molenaar kan het zeil aanpassen om meer of minder wind te vangen.
2. De as draait mee
De wieken zijn verbonden aan een horizontale as. Als de wieken draaien, draait de as mee en brengt de beweging naar binnen.
3. Overbrenging via tandwielen
Binnenin de molen zit een ingenieus systeem van tandwielen en assen. Deze zorgen ervoor dat de draaiende beweging wordt overgebracht naar het maalwerk.
4. Het maalproces
Bij korenmolens draaien twee zware stenen over elkaar. Het graan wordt tussen deze stenen fijngemalen tot meel. De molenaar bepaalt de fijnheid door de afstand tussen de stenen aan te passen.
5. Sturen en remmen
De molenaar draait de kap van de molen naar de windrichting (dit heet kruien).
Met een rem kan hij de wieken stilzetten, bijvoorbeeld bij te harde wind of onderhoud.
Watermolens: kracht uit stromend water
Watermolens gebruiken stromend water om een rad aan te drijven. Dit type molen komt vooral voor bij beken en rivieren.
1. Het waterrad
Het water stroomt langs een groot rad met schoepen. De stroming duwt tegen de schoepen en zet het rad in beweging.
2. Mechanische overbrenging
Net als bij windmolens wordt de draaiende beweging via assen en tandwielen doorgegeven aan het binnenwerk.
3. Toepassingen
Watermolens malen graan, persen olie, zagen hout of pompen water.
Sommige molens hadden meerdere functies tegelijk.
4. Stroombeheer
De molenaar kan sluizen openen of sluiten om de waterstroom te regelen.
Zo bepaalt hij hoeveel kracht het rad krijgt.
Rosmolens: aangedreven door spierkracht
Een rosmolen wordt aangedreven door een paard dat in een cirkel loopt. De beweging van het dier wordt via een verticale as overgebracht naar het maalwerk.
Vooral gebruikt op plekken zonder wind of stromend water.
Vaak ingezet voor oliepersen of graanmalen.
Tegenwoordig zeldzaam, maar historisch waardevol.
